Osoby

FELDMAN Ferdynand (1862 Kraków - 3 VI 1919 Kraków), aktor. Był synem inspektora policji Hermana F., mężem najpierw -Pauliny Korwin, a następnie śpiewaczki i aktorki Katarzyny Sawickiej. Studiował w krak. Akademii Sztuk Pięknych, potem przez pewien czas uczył się w szkole dram. E. Derynga w Warszawie. Debiutował ok. 1880 w zespole prowincjonalnym E. Webersfelda w Galicji. W marcu 1881 zaczął wystę­pować w t. krak.; 31 I 1882 zagrał tu rolę Baptysty ("Ćwiartka papieru") i przez prawie cztery miesiące (do 21 V 1882) grał role lokajów. Wyjechał potem na prowincję, gdzie zaangażowany został do zespołu A. Trapszy. Występował następnie w 1882 w warsz. t. ogr. Nowe Tivoli, latem 1884 w t. ogr. Eldorado i w t. ogr. Nowy Świat. Na sez. 1884/85 (do 27 IX 1885) powrócił do t. krak. i zaczął już otrzymywać większe role; grał m.in. Szydełkę ("Gałganduch, czyli Trójka hul­tajska"), Kwicołapa ("Zabobon, czyli Krakowiacy i Górale"). W 1885-87 należał do zespołu t. w Poznaniu, latem 1886 występował w warsz. t. ogr. Alhambra, w sez. 1887/88 w Lublinie i Częstochowie w zespole J. Gra­bińskiego, w 1888-90 w Łodzi w zespole Ł. Kościeleckiego; w okresach letnich przyjeżdżał wtedy niemal co roku na występy do warsz. t. ogr., m.in. do Belle Vue. W 1890 zaangażowany został do t. lwow. i pozostał tu przez dwadzieścia pięć lat, odnosząc na lwow. scenie swoje największe sukcesy artystyczne. Dzięki charakterystycznym warunkom zewnętrznym ("niski, gruby, kwadratowy" wedle określenia L. Sol­skiego), początkowo obsadzany był tylko w komediach, farsach i operetkach. W rolach tych zdobył ogromne uznanie publiczności lwow., zwłaszcza jako wybitny odtwórca wielu ról z komedii A. Fredry ("pasjonował go charakter ludzki w komedii poważniejszej czy lekkiej. To go czyniło wybitnym fredrystą" - pisał A. Grzymała-Siedlecki). Grał m.in. Beneta ("Pan Benet"), Szambelana ("Pan Jowialski"), Geldhaba ("Pan Geldhab"), Papkina ("Zemsta"), Kawalerskiego ("Ciotunia"), Smako­sza ("Przyjaciele"), Radosta ("Śluby panieńskie"). "Był to typowy aktor komiczny reprezentujący styl ciepłego, pogodnego, sympatycznego humoru" (Z. Leśnodorski). Dzięki dużemu podobieństwu do Napoleona I (twarz, chód, tusza) grał tę postać wielokrotnie, przeważnie bez charakteryzacji, z ogromnym powodzeniem, w wie­lu sztukach "napoleońskich", m.in. w "Pięknej Marsyliance", "Jeńcu Napoleona", "Za gwiazdą Napoleona", "Na­poleonie i Józefinie", "Pani Walewskiej". Największy suk­ces odniósł w "Madame Sans Gene"; rola ta przyniosła mu sławę w całej Polsce.
Uwolnienie od jednostronnego repertuaru i właściwy rozwój talentu zapewnił F. dopiero T. Pawlikowski, który zaczął obsadzać go również w rolach zdecydo­wanie dram. dając mu możliwość odtwarzania charak­terów psychologicznie bardziej skomplikowanych. I oto F. "niezrównany w farsach francuskich", "po­trafił zdobyć się na pełnię tragizmu w dramatach z re­pertuaru klasycznego i naturalistycznego" (H. Cudnowski). Już poprzednio zwracał uwagę kreacjami w re­pertuarze dram. (Kozodój w "Dzwonie zatopionym", Engstrand w "Upiorach"), ale największe i najsławniejsze jego role powstały za dyr. T. Pawlikowskiego; były to: Bos ("Nadzieja") i Bezsiemionow ("Mieszczanie"). Zwłasz­cza Bezsiemionow w wykonaniu F. był kapitalnym przedstawicielem swojej warstwy społecznej; obydwie role, pozostając wierny prawdzie psychologicznej, wyposażył F. w atrybuty grozy i niesamowitości. Cha­rakteryzował się bardzo oszczędnie; mimo to przy pomocy gestu i mimiki umiał stworzyć galerię bardzo różnorodnych postaci. Miał doskonałą dykcję. Dużą wagę przywiązywał do "drobnych szczegółów gry" i rekwizytów.
Inne, ważniejsze role: Stary Firułkes ("Małka Szwarcenkopf"), Rejent Bajdalski ("Pan Damazy"), Bubnow ("Na dnie"), Kurek ("Skarb"), Jurga ("Spazmy modne"), Krumback ("Samson i Dalila"), Pankracy Duif ("Łańcuch"), Kampel ("Nawojka"), Kusy ("Zaczarowane koło"), Topolski ("Lek­komyślna siostra"), Bentivoglio ("Odrodzenie"), szekspi­rowskie m.in. Shylock ("Kupiec wenecki"), Grabarz I ("Hamlet"), Probierczyk ("Jak wam się podoba"), Dromio z Efezu ("Komedia omyłek"), Spodek ("Sen nocy letniej"). Ze Lwowa wyjeżdżał niekiedy na gościnne występy, m.in. do Warszawy (czerwiec 1895 - t. ogr. Wodewil; sierpień 1905 - T. w Filharmonii; maj 1910 - T. Roz­maitości), Krakowa (maj, czerwiec 1907), Łodzi (1906, 1911), Stanisławowa (listopad 1895), Przemyśla (1896, 1912) oraz brał udział w wyjazdach t. lwow. do Kijowa (1905), Wiednia (1910) i Paryża (1913). W 1900 przez ok. pięć miesięcy (od maja do października) stał na czele zespołu aktorów t. lwow. i kierował nim (między okresem dyr. L. Hellera i T. Pawlikowskiego). W stycz­niu 1911 obchodził we Lwowie jubileusz trzydziesto­lecia pracy scen. w roli Shylocka ("Kupiec wenecki"). W sez. 1914/15 występował w prowadzonym przez L. Hellera T. Polskim w Wiedniu, a po jego wyjeździe wy­stępował tam nadal; m.in. w sierpniu 1915 reżyserował "Śluby panieńskie". W 1915 (od marca do kwietnia oraz od września do października) występował gościnnie w T. Ludowym w Krakowie, następnie w Zakopanem. Sez. 1915/16 (od listopada 1915) spędził jeszcze w t. we Lwowie; grał również w tym czasie w Krynicy u D. Baranowskiego, a następnie przeniósł się do Krakowa, gdzie występował w 1916-19 w T. im. Słowackiego. Ostatni raz wystąpił 23 V 1919 w roli Szambelana ("Pani chorążyna"). Po śmierci pierwszej żony, aktorki Pauliny z Gąsiorowskich pseud. Korwin, ożenił się w 1910 powtórnie, ze śpiewaczką operetkową Kata­rzyną Sawicką. Tabl. 20.
Bibl.: Adwentowicz; Almanach, Lwów 1911 (il,); Cudnowski (il.); Filler: Melpomena; Fredro na scenie (il.); Got: Teatr Koźmiana; Grzymała-Siedlecki: Świat aktorski (il.); Hahn: Shakespeare w Polsce; Koller: Gawędy; Koryznals. 161, 165; Pajączkowski: Teatr lwow. (il.); Okręt s. 372-373; Solski: Wspomnienia; PSB VI (Z. Leśnodorski); Warnecki (il.); Zapol­ska: I Sfinks przemówi s. 28, 62, 72,90-91,116,119,129,144,169, 194, 215, 229,235,239, 254, 257, 261, 270, 289. 295, 306; Czas 1919 nr 147; EMTA 1884 nr 60,1889 nr 293, 1890 nr 353, 368, 1895 nr 27, 45, 48; Gaz. lwow. 1916 nr 147; Kur. warsz. 1906 nr 226, 232, 235, 1911 nr 11; Scena pol. 1920 z. 2, 1929 z. 11; Teatr 1958 nr 17 (H. Cudnowski; tu il.); Tyg. ilustr. 1919 nr 30 (il.); Afisze, Bibl. Jagiell.; Afisze Bucholtzów, WAPLublin; Afisze, 1S PAN; Akt zgonu z parafii św. Mikołaja, USC Kraków-Stare Miasto.
Ikon.: S. Dąbrowski: F. jako Fujarkiewicz (Dom otwarty), rys., ok. 1914-15 - zb. S. Dąbrowskiego; H. Barwiński: Port­ret, rys. - MHKraków; Fot. pryw. i w rolach - MTWarszawa, Bibl. Ossol., IS PAN, zb. S. Dąbrowskiego.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973