Jan Lorentowicz
LORENTOWICZ Jan (14 III 1868 Pabianice - 15 I 1940 Milanówek k. Warszawy), dyr. teatru, kierownik literacki. Był synem Ludwika L. i Leokadii z Majewskich, ojcem Ireny L., scenografa. Do gimn. uczęszczał w Piotrkowie, Częstochowie i Płocku. Od 1890 przebywał w Paryżu, gdzie studiował na Sorbonie oraz brał udział w życiu lit.-artyst. (artykuły w "Mercure de France", "La Revue d'Art Dramatique") i politycznym (był członkiem Gminy Narodowo-Socjalistycznej, a w 1891-93 red. jej pisma "Pobudka"). W 1903 wrócił do kraju i rozpoczął pracę jako dziennikarz. Podczas I wojny świat., po opuszczeniu Warszawy przez wojska ros. został wiceprzewodniczącym powołanej 7 V 1916 Komisji Reorganizacji T. Miejskich, sprawującej pieczę nad byłymi WTR. Wraz z A. Gintowtem i S. Krzywoszewskim opracował gruntowny projekt "Organizacja teatrów miasta stołecznego Warszawy" (Warszawa 1917). W 1916 zorganizował na nowych zasadach i prowadził do 1921 Warsz. Szkołę Dramatyczną. Od 1 XII 1918 do października 1922 był generalnym dyr. T. Miejskich w Warszawie (T. Rozmaitości, T. Wielki i T. Letni, a okresowo T. Reduta, T. im. Bogusławskiego, T. Praski). W 1918-21 zachował też dla siebie kierownictwo T. Rozmaitości. Liczne trudności (pożar T. Rozmaitości w 1919, ciągłe utarczki z biurokracją magistracką), doprowadziły do dymisji L. Zarzucano mu, że w sprawach polityki teatr. był "kompletnym laikiem" (L. Schiller), w istocie potrafił w ciężkich warunkach powstającej od nowa państwowości zorganizować czołowe sceny. Wg K. Adwentowicza "unormował życie i pracę teatrów, stosując niekiedy metody dość bezwzględne, repertuar oparł na twórczości polskiej". Szczególną jego zasługę w tym okresie stanowiła pomoc w założeniu T. Reduta i patronat nad jego początkami. W 1921-23 był prezesem Związku Dyrektorów Teatrów Polskich. W 1925 został przewodniczącym rady Pol. Instytutu Teatrologicznego powołanego przez ZASP. W 1926-28 był dyr. T. Narodowego w Warszawie, gdzie wystawił m.in. "Króla Edypa", "Zbójców", "Dziady" (w inscenizacji A. Zelwerowicza), "Króla Agisa", "Sen srebrny Salomei", "Śluby panieńskie" (wg odnalezionego przez L. rękopisu teatr. z 1833) oraz "Uśmiech losu". W 1932 był kierownikiem lit. T. Artystów w Warszawie. W 1936-39 współpracował z instytucją Młody Teatr opiekującą się debiutami dramatopisarskimi.
Ponadto od 1904 ogłaszał recenzje teatr., kolejno w "Gazecie Polskiej" (1904-06), "Nowej Gazecie" (1906-08), "Expresie Porannym" (1922-26, 1931-39), "Dniu Polskim" (1928-31). Fundamentalne dzieło L. to wybór ok. 480 artykułów w pięciotomowym zbiorze: "Dwadzieścia lat teatru" (Warszawa 1929-35), stanowiącym ważkie źródło do historii scen stołecznych w 1904-34. W praktyce recenzenckiej "łączył zasady krytyki impresjonistycznej z wyraźną pasją naukową" (J. Krzyżanowski); "krytyk, na dobrych wzorach francuskich wykształcony rozporządzający solidnym aparatem historyczno-literackim". (L. Schiller). Z prac historyczno-teatr. wydał "Dzieje teatru w Polsce" (Warszawa 1933), monografię jubileuszową "Teatr Polski w Warszawie" (Warszawa 1938), oraz monografie aktorskie "Mieczysława Ćwiklińska" (Warszawa 1936) i "Józef Śliwicki" (Warszawa 1938). Ponadto wiele artykułów hist., teoretycznych i krytycznych na tematy teatr. ogłosił w prasie; ważniejsze z nich przedrukowano w tomie "Teatry w stolicy i inne artykuły" (Warszawa 1969). Prócz tego opublikował szereg prac na tematy lit., antologii itp. oraz wspomnienia "Spojrzenie wstecz" (Warszawa 1936). Był też aktywnym działaczem organizacji lit., m.in. w 1924-25 prezesem pol. PEN-Clubu, a od 1938 członkiem Polskiej Akademii Literatury. Trwająca pół wieku działalność pisarska L. i jego poczynania organizacyjno-artyst. wywarły znaczący wpływ na wiele ważnych dziedzin ówczesnego życia kulturalnego w Polsce.
Bibl.: Czempiński: Teatry w Warszawie s. 26-35, 105 (il.); A. Grzymała-Siedlecki: Na orbicie Melpomeny, Warszawa 1966, s. 310-320; Ordęga, Terlecki; Orlicz (il.); Owerłło; J. Szaniawski: W pobliżu teatru, Kraków 195.6 s. 39-40,175,186-191; Szczublewski: Reduta; Szczublewski: Żywot Osterwy; Schiller: Teatr ogromny; Dialog 1960 nr 10 (E. Wysińska), 1970 nr 5 (H. Szletyński); Pam. lit. 1946 z. 1/2 (J. Krzyżanowski); M.E. Łapińska: J. Lorentowicz jako krytyk teatralny, praca magisterska, maszynopis, Wydz. Dziennikarski UW (tu bibl.).
Ikon.: S.J. Kozłowski: Portret, karyk., akw., 1915 - MTWarszawa; W. Daszewski: Portret, karyk., akw., ok. 1927 - MT Warszawa; Fot. - MTWarszawa.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
