Maria Wiercińska

Maria Wiercińska, z Serkowskich (27 II 1902 Łódź - 11 XII 1976 Warszawa), aktorka, reżyserka. Była córką Stanisława Serkowskiego, lekarza, i Wła­dysławy z Frankowskich, żoną Edmunda Wierciń­skiego (zob. t. 1). Od 1915 uczęszczała do Gimn. im. Cecylii Plater-Zyberkówny w Warszawie (matura w 1920). Od 15 VIII do 1 XI 1920 pracowała jako sanitariuszka w szpitalu wojskowym Czerwo­nego Krzyża. Od stycznia 1921 studiowała przez cztery semestry na Wydz. Filozof. Uniw. Warsza­wskiego. Równocześnie kształciła się jeden rok na Kursach Wokalno-Dramatycznych H.J. Hryniewiec­kiej. We wrześniu 1922 została przyjęta do Instytutu Reduty wraz z kilkuosobową grupą studenckiego Koła Sztuki Dram., którym od roku kierował E. Wierciński; poślubiła go 24 VII 1925 i odtąd używała na scenie jego nazwiska. Do zespołu Re­duty należała w Warszawie (1922-25) oraz w Wil­nie (1925-27). Grała, uczestnicząc również w ob­jazdach, ponad dwadzieścia pięć ról, m.in.: Ewę ("Pastorałka"), Marysię ("Pomsta"), Renę ("Lekkoduch"), Wróżkę ("Wyzwolenie"), Marynę ("Wesele"), Donnę An­nę ("Don Juan" J. Zorilli), Ewę ("Sen"), Elwirę ("Cyd"). W sez. 1924/25 była członkiem kierownictwa In­stytutu Reduty. W 1925 uczestniczyła w wyprawie Reduty na Łotwę (Ryga, Dźwińsk, Rzeczyca). Od września 1927, wraz z grupą zbuntowanych redutowców, zaangażowała się na jeden sez. do T. No­wego w Poznaniu. Od drugiej poł. kwietnia do poł. sierpnia 1928 była z tym zespołem pn. Scena Nowa w objeździe (Gniezno, Bydgoszcz, Toruń, Łódź, Warszawa). Od września 1928 z częścią redutowców zaangażowała się do T. Miejskich w Łodzi. W 1930-33 dzieliła wraz z mężem losy grupy osób związanych z L. Schillerem: T. Miejskie we Lwowie (sez. 1930/31, pierwsza poł. 1932), warsz. T. Melodram (jesień 1931) i Nowe Ateneum (sez. 1932/33). W 1927-33 grała ok. czterdziestu ról, m.in. Magdzię ("Maski"), Mirabellę Parwis (Metafizyka dwugłowego cielęcia), Ewę (Śnieg), Anielę ("Dzieje grzechu"), Frankę ("Hinkemann"), Lizę ("Przestępcy"), Klarę i Leonorę ("Dorota Angermann"), Strach ("Kordian"), Bar­barę ("Spór o sierżanta Griszę"), Marię ("Wieczór Trzech Króli, czyli Co chcecie"), Puka ("Sen nocy letniej"), Katty Haris ("Czarne ghetto"), Barbarę ("Ma­jor Barbara"). Na polu aktorskim uzyskała niemało przychylnych opinii, ale nie znalazła satysfakcji; nie zadowalała jej rola aktorki użytecznej. Porzuciła w końcu aktorstwo grając po raz ostatni rolę Marii w "Lekkomyślnej siostrze" w objeździe Reduty (sez. 1934/35). Wielokrotnie tańczyła na scenie dram. (np. w "Fircyku w zalotach", "Śnie nocy letniej") i wykonywała tańce solowe w komediach muz. ("Kró­lowa przedmieścia", "Jak stać się bogatym i szczę­śliwym"). Układała również tańce do kilku przedsta­wień ("Łyżki i księżyc", "Chłopi", "Metafizyka dwugło­wego cielęcia", "Wieczór Trzech Króli"). W sez. 1933/34 prowadziła w Instytucie Reduty w Warszawie kurs techniki tanecznej i tańca artystycznego. Od 1934 poświęciła się wyłącznie działalności recytatorskiej i pedagogicznej. W sez. 1934/35 objęła reżyserię i kierownictwo artyst. działu poranków poetyckich w Reducie, organizowanych przez studenckie Koło Po­lonistów Uniw. Warszawskiego. Poza tym wystąpiła w stu kilkudziesięciu porankach i wieczorach recy­tatorskich wierszy i prozy w teatrach, klubach lit. i artyst., w domach związkowych i więzieniach. Brała udział w wieczorach autorskich wielu znanych pol. poetów i prozaików. Miała także wieczory re­cytatorskie poza Warszawą (Białystok, Zawiercie, Cieszyn, Katowice). Uczyła plastyki ruchowej i ta­necznej na kursach wakacyjnych, m.in. w Krze­mieńcu (1934), Radzyminie (1937), Pszczynie (1938).
W 1938 przewodniczyła jury konkursu recytator­skiego w YMCA. W 1939 uczestniczyła jako re­cytatorka w ogólnopol. zjeździe pisarzy na Zaolziu. Ogłaszała arykuły i rec. na temat tzw. sztuki żywego słowa i t. szkolnego w "Pionie", "Teatrze w Szkole" i "Scenie Polskiej". Uczestniczyła w ponad trzy­dziestu słuchowiskach i audycjach radiowych; 20 III 1935 nadano jej słuchowisko "Niebezpieczne życie" z udziałem S. Jaracza, powtarzane po wojnie w rozgłośni PR w Łodzi (1947) i w Warszawie (1971). W 1936-39 prowadziła na Wydz. Aktorskim PIST-u naukę mówienia wiersza. Podczas II wojny świat. pracowała w Warszawie jako nauczycielka w Szkole Mechanicznej R. Wolframa (1940-41) oraz w Miejskiej Szkole Baletowej (1941-44); uczy­ła języka pol. i techniki wyrazistości scenicznej. Prowadziła też w różnych szkołach zajęcia świet­licowe, wykładała sztukę żywego słowa, udzielała pryw. lekcji retoryki i recytacji. Wykładała również recytację wierszy na wszystkich kursach tajnego PIST-u (1940-44). Zorganizowała ok. stu pięćdzie­sięciu tajnych poranków i spotkań poetyckich w szkołach i mieszkaniach pryw. w Warszawie i na prowincji, z udziałem ponad czterdziestu aktorów, muzyków, prelegentów. Łącznie przygotowała czter­naście programów poetyckich dla ponad siedmiotysiecznej widowni.
Od 1 VIII 1945 należała do zespołu T. Wojska Pol. w Łodzi; kierowała w pierwszym sez. Estradą Poetycką. Z sześciu przygotowanych programów zrealizowała dwa: "Na gruzach dom" oraz "Listy Cho­pina". Jednocześnie wykładała do 1949 na wszy­stkich wydziałach w łódz. PIST i PWST. W 1946-47 przygotowała pięć słuchowisk radiowych, m.in. "Prometeusza w okowach" i "Wandę" C K. Norwida; recytowała też w audycjach radiowych. Prócz tego wykładała i recytowała na kursach nauczycielskich, w domach kultury i świetlicach, udzielała lekcji prywatnych. W 1949-52 pracowała w T. Dramaty­cznych we Wrocławiu jako kier. działu recytacji, a w ostatnim sez. jako reżyser. Opracowała dwa wi­dowiska poetyckie ("Listy Chopina", "Słowacki"), a 25 I 1951 dała prem. "Ślubów panieńskich" i na podstawie tego warsztatu uzyskała "prawo reżyserowania". Re­żyserowała jeszcze we Wrocławiu "W Błędomierzu" oraz "Komedię" A. Korzeniowskiego, w Jeleniej Gó­rze "Intrygę i miłość". Prowadziła też wykłady i ćwi­czenia z aktorami i adeptami; zasiadała w jury konkursów recytatorskich; reżyserowała słuchowiska radiowe. Od 1 VII 1952 była reżyserem T. Pol­skiego w Warszawie. Swą pracę reżyserską w sto­licy inaugurowała pamiętną insc. "Wujaszka Wani" (prem. 24 I 1953 w T. Kameralnym). Na tej scenie przygotowała niemało wybitnych prem.: m.in. "Dom kobiet", "Lato w Nohant", "Matkę" K.Capka, "Norę", "Trąd w pałacu sprawiedliwości", "Dom Bernardy Alba", "Tak jest, jak się państwu zdaje". Gościnnie reżyserowała również w warsz. T. Nowej Warszawy i Ateneum (1953), T. im. Osterwy w Lublinie (1958), cztero­krotnie w T. im. Jaracza w Łodzi (1961-63). Od dyr. T. Polskiego S.W. Balickiego otrzymała 15 III 1963 wykrętnie sformułowane wymówienie pracy od 1 września, które stało się przedmiotem polemik prasowych. W okresie współpracy z T. Polskim odbyła parę podróży artyst. do Moskwy, Kijowa, Leningradu (1954), Londynu (1957), Pragi (1960), Berlina wschodniego (1966). Od końca 1963 reży­serowała gościnnie w T. Rozmaitości w Krakowie ("Nasze miasto", 1963), w T. im. Jaracza w Łodzi ("Wieczór Trzech Króli", "Wassa Żeleznowa", 1964 - nagroda reżyserska Festiwalu Sztuk Ros. i Radziec­kich w Katowicach; "Zmierzch długiego dnia", 1973); w T. im. Bogusławskiego w Kaliszu ("Henryk VI na łowach", 1965), warsz. T. Kameralnym ("Hedda Gabler", 1966), krak. T. im. Słowackiego ("Kosmogonia", 1967), T. im. Osterwy w Gorzowie Wiel­kopolskim ("Fircyk w zalotach", 1968), T. Polskim w Bielsku-Białej (1968), T. im. Osterwy w Lublinie ("W małym domku", 1969), warsz. T. Klasycznym ("Budowniczy Solness", 1971), T. im. Horzycy w To­runiu (1972). Wiele jej przedstawień przenosiła ze scen teatr. na ekran telewizja. Dla Teatru TV reży­serowała: "Śluby panieńskie" (1957), "Wielkiego czło­wieka do małych interesów" (1963), "Ojca" (1967), "Eurydykę" (1968). Nadal współpracowała z PR re­żyserując audycje poetyckie i słuchowiska. Uczest­niczyła wielokrotnie w jury konkursów recytator­skich i t. amat. oraz Kaliskich Spotkań Teatralnych. Wykładała na kursach szkoleniowych SPATiF-u, m.in. była opiekunem Gdańskiego Studia Rapso­dycznego, gdzie prowadziła seminaria (1957-59). Od jesieni 1952 do maja 1970 uczyła w warsz. PWST na Wydz. Reżyserskim i Aktorskim; od 1 VII 1956 jako prof. nadzwyczajny, od 27 XI 1958 jako prof. zwyczajny. Od 15 II 1957 (oficjalnie od 1 IV) do 1 IX 1961 była dziekanem Wydz. Aktorskiego. Przygotowała ze studentami parę publicznych widowisk warsztatowych. W październiku 1966 otrzy­mała Nagrodę Ministra Kultury i Sztuki za dzia­łalność pedagogiczną. Zapisała się w historii tea­tru przede wszystkim jako ofiarny pedagog-społecz­nik oraz utalentowany reżyser. Przygotowała czter­dzieści premier. Była reżyserem "tradycyjnym" t. autorskiego. Najlepiej opanowała warsztat reżyserski na scenie kameralnej, ale do końca pozostała wierna redutowym metodom pracy, odznaczała się nieco­dziennym darem współpracy z aktorem, przy nie­zwykłym dla niego szacunku i trosce. Dojrzewała reżysersko w czasach, gdy t. psychologiczny, in­tymny, teatr myśli i emocji stawał się niemodny, bo przeciwny estetyce imperializmu reżyserskiego i eksperymentom inscenizacyjnym. Rzutowało to wówczas ujemnie na jej pozycję reżyserską w te­atrze, ale mimo to zajmowała w nim miejsce czo­łowe.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994