Maria Wiercińska / Hypatia

Maria Wiercińska

Maria Wiercińska, z Serkowskich (27 II 1902 Łódź - 11 XII 1976 Warszawa), aktorka, reżyserka. Była córką Stanisława Serkowskiego, lekarza, i Władysławy z Frankowskich, żoną Edmunda Wiercińskiego (zob. t. 1). Od 1915 uczęszczała do Gimn. im. Cecylii Plater-Zyberkówny w Warszawie (matura w 1920). Od 15 VIII do 1 XI 1920 pracowała jako sanitariuszka w szpitalu wojskowym Czerwonego Krzyża. Od stycznia 1921 studiowała przez cztery semestry na Wydz. Filozof. Uniw. Warszawskiego. Równocześnie kształciła się jeden rok na Kursach Wokalno-Dramatycznych H.J. Hryniewieckiej. We wrześniu 1922 została przyjęta do Instytutu Reduty wraz z kilkuosobową grupą studenckiego Koła Sztuki Dram., którym od roku kierował E. Wierciński; poślubiła go 24 VII 1925 i odtąd używała na scenie jego nazwiska. Do zespołu Reduty należała w Warszawie (1922-25) oraz w Wilnie (1925-27). Grała, uczestnicząc również w objazdach, ponad dwadzieścia pięć ról, m.in.: Ewę ("Pastorałka"), Marysię ("Pomsta"), Renę ("Lekkoduch"), Wróżkę ("Wyzwolenie"), Marynę ("Wesele"), Donnę Annę ("Don Juan" J. Zorilli), Ewę ("Sen"), Elwirę ("Cyd"). W sez. 1924/25 była członkiem kierownictwa Instytutu Reduty. W 1925 uczestniczyła w wyprawie Reduty na Łotwę (Ryga, Dźwińsk, Rzeczyca). Od września 1927, wraz z grupą zbuntowanych redutowców, zaangażowała się na jeden sez. do T. Nowego w Poznaniu. Od drugiej poł. kwietnia do poł. sierpnia 1928 była z tym zespołem pn. Scena Nowa w objeździe (Gniezno, Bydgoszcz, Toruń, Łódź, Warszawa). Od września 1928 z częścią redutowców zaangażowała się do T. Miejskich w Łodzi. W 1930-33 dzieliła wraz z mężem losy grupy osób związanych z L. Schillerem: T. Miejskie we Lwowie (sez. 1930/31, pierwsza poł. 1932), warsz. T. Melodram (jesień 1931) i Nowe Ateneum (sez. 1932/33). W 1927-33 grała ok. czterdziestu ról, m.in. Magdzię ("Maski"), Mirabellę Parwis (Metafizyka dwugłowego cielęcia), Ewę (Śnieg), Anielę ("Dzieje grzechu"), Frankę ("Hinkemann"), Lizę ("Przestępcy"), Klarę i Leonorę ("Dorota Angermann"), Strach ("Kordian"), Barbarę ("Spór o sierżanta Griszę"), Marię ("Wieczór Trzech Króli, czyli Co chcecie"), Puka ("Sen nocy letniej"), Katty Haris ("Czarne ghetto"), Barbarę ("Major Barbara"). Na polu aktorskim uzyskała niemało przychylnych opinii, ale nie znalazła satysfakcji; nie zadowalała jej rola aktorki użytecznej. Porzuciła w końcu aktorstwo grając po raz ostatni rolę Marii w "Lekkomyślnej siostrze" w objeździe Reduty (sez. 1934/35). Wielokrotnie tańczyła na scenie dram. (np. w "Fircyku w zalotach", "Śnie nocy letniej") i wykonywała tańce solowe w komediach muz. ("Królowa przedmieścia", "Jak stać się bogatym i szczęśliwym"). Układała również tańce do kilku przedstawień ("Łyżki i księżyc", "Chłopi", "Metafizyka dwugłowego cielęcia", "Wieczór Trzech Króli"). W sez. 1933/34 prowadziła w Instytucie Reduty w Warszawie kurs techniki tanecznej i tańca artystycznego. Od 1934 poświęciła się wyłącznie działalności recytatorskiej i pedagogicznej. W sez. 1934/35 objęła reżyserię i kierownictwo artyst. działu poranków poetyckich w Reducie, organizowanych przez studenckie Koło Polonistów Uniw. Warszawskiego. Poza tym wystąpiła w stu kilkudziesięciu porankach i wieczorach recytatorskich wierszy i prozy w teatrach, klubach lit. i artyst., w domach związkowych i więzieniach. Brała udział w wieczorach autorskich wielu znanych pol. poetów i prozaików. Miała także wieczory recytatorskie poza Warszawą (Białystok, Zawiercie, Cieszyn, Katowice). Uczyła plastyki ruchowej i tanecznej na kursach wakacyjnych, m.in. w Krzemieńcu (1934), Radzyminie (1937), Pszczynie (1938).
W 1938 przewodniczyła jury konkursu recytatorskiego w YMCA. W 1939 uczestniczyła jako recytatorka w ogólnopol. zjeździe pisarzy na Zaolziu. Ogłaszała arykuły i rec. na temat tzw. sztuki żywego słowa i t. szkolnego w "Pionie", "Teatrze w Szkole" i "Scenie Polskiej". Uczestniczyła w ponad trzydziestu słuchowiskach i audycjach radiowych; 20 III 1935 nadano jej słuchowisko "Niebezpieczne życie" z udziałem S. Jaracza, powtarzane po wojnie w rozgłośni PR w Łodzi (1947) i w Warszawie (1971). W 1936-39 prowadziła na Wydz. Aktorskim PIST-u naukę mówienia wiersza. Podczas II wojny świat. pracowała w Warszawie jako nauczycielka w Szkole Mechanicznej R. Wolframa (1940-41) oraz w Miejskiej Szkole Baletowej (1941-44); uczyła języka pol. i techniki wyrazistości scenicznej. Prowadziła też w różnych szkołach zajęcia świetlicowe, wykładała sztukę żywego słowa, udzielała pryw. lekcji retoryki i recytacji. Wykładała również recytację wierszy na wszystkich kursach tajnego PIST-u (1940-44). Zorganizowała ok. stu pięćdziesięciu tajnych poranków i spotkań poetyckich w szkołach i mieszkaniach pryw. w Warszawie i na prowincji, z udziałem ponad czterdziestu aktorów, muzyków, prelegentów. Łącznie przygotowała czternaście programów poetyckich dla ponad siedmiotysiecznej widowni.
Od 1 VIII 1945 należała do zespołu T. Wojska Pol. w Łodzi; kierowała w pierwszym sez. Estradą Poetycką. Z sześciu przygotowanych programów zrealizowała dwa: "Na gruzach dom" oraz "Listy Chopina". Jednocześnie wykładała do 1949 na wszystkich wydziałach w łódz. PIST i PWST. W 1946-47 przygotowała pięć słuchowisk radiowych, m.in. "Prometeusza w okowach" i "Wandę" C K. Norwida; recytowała też w audycjach radiowych. Prócz tego wykładała i recytowała na kursach nauczycielskich, w domach kultury i świetlicach, udzielała lekcji prywatnych. W 1949-52 pracowała w T. Dramatycznych we Wrocławiu jako kier. działu recytacji, a w ostatnim sez. jako reżyser. Opracowała dwa widowiska poetyckie ("Listy Chopina", "Słowacki"), a 25 I 1951 dała prem. "Ślubów panieńskich" i na podstawie tego warsztatu uzyskała "prawo reżyserowania". Reżyserowała jeszcze we Wrocławiu "W Błędomierzu" oraz "Komedię" A. Korzeniowskiego, w Jeleniej Górze "Intrygę i miłość". Prowadziła też wykłady i ćwiczenia z aktorami i adeptami; zasiadała w jury konkursów recytatorskich; reżyserowała słuchowiska radiowe. Od 1 VII 1952 była reżyserem T. Polskiego w Warszawie. Swą pracę reżyserską w stolicy inaugurowała pamiętną insc. "Wujaszka Wani" (prem. 24 I 1953 w T. Kameralnym). Na tej scenie przygotowała niemało wybitnych prem.: m.in. "Dom kobiet", "Lato w Nohant", "Matkę" K.Capka, "Norę", "Trąd w pałacu sprawiedliwości", "Dom Bernardy Alba", "Tak jest, jak się państwu zdaje". Gościnnie reżyserowała również w warsz. T. Nowej Warszawy i Ateneum (1953), T. im. Osterwy w Lublinie (1958), czterokrotnie w T. im. Jaracza w Łodzi (1961-63). Od dyr. T. Polskiego S.W. Balickiego otrzymała 15 III 1963 wykrętnie sformułowane wymówienie pracy od 1 września, które stało się przedmiotem polemik prasowych. W okresie współpracy z T. Polskim odbyła parę podróży artyst. do Moskwy, Kijowa, Leningradu (1954), Londynu (1957), Pragi (1960), Berlina wschodniego (1966). Od końca 1963 reżyserowała gościnnie w T. Rozmaitości w Krakowie ("Nasze miasto", 1963), w T. im. Jaracza w Łodzi ("Wieczór Trzech Króli", "Wassa Żeleznowa", 1964 - nagroda reżyserska Festiwalu Sztuk Ros. i Radzieckich w Katowicach; "Zmierzch długiego dnia", 1973); w T. im. Bogusławskiego w Kaliszu ("Henryk VI na łowach", 1965), warsz. T. Kameralnym ("Hedda Gabler", 1966), krak. T. im. Słowackiego ("Kosmogonia", 1967), T. im. Osterwy w Gorzowie Wielkopolskim ("Fircyk w zalotach", 1968), T. Polskim w Bielsku-Białej (1968), T. im. Osterwy w Lublinie ("W małym domku", 1969), warsz. T. Klasycznym ("Budowniczy Solness", 1971), T. im. Horzycy w Toruniu (1972). Wiele jej przedstawień przenosiła ze scen teatr. na ekran telewizja. Dla Teatru TV reżyserowała: "Śluby panieńskie" (1957), "Wielkiego człowieka do małych interesów" (1963), "Ojca" (1967), "Eurydykę" (1968). Nadal współpracowała z PR reżyserując audycje poetyckie i słuchowiska. Uczestniczyła wielokrotnie w jury konkursów recytatorskich i t. amat. oraz Kaliskich Spotkań Teatralnych. Wykładała na kursach szkoleniowych SPATiF-u, m.in. była opiekunem Gdańskiego Studia Rapsodycznego, gdzie prowadziła seminaria (1957-59). Od jesieni 1952 do maja 1970 uczyła w warsz. PWST na Wydz. Reżyserskim i Aktorskim; od 1 VII 1956 jako prof. nadzwyczajny, od 27 XI 1958 jako prof. zwyczajny. Od 15 II 1957 (oficjalnie od 1 IV) do 1 IX 1961 była dziekanem Wydz. Aktorskiego. Przygotowała ze studentami parę publicznych widowisk warsztatowych. W październiku 1966 otrzymała Nagrodę Ministra Kultury i Sztuki za działalność pedagogiczną. Zapisała się w historii teatru przede wszystkim jako ofiarny pedagog-społecznik oraz utalentowany reżyser. Przygotowała czterdzieści premier. Była reżyserem "tradycyjnym" t. autorskiego. Najlepiej opanowała warsztat reżyserski na scenie kameralnej, ale do końca pozostała wierna redutowym metodom pracy, odznaczała się niecodziennym darem współpracy z aktorem, przy niezwykłym dla niego szacunku i trosce. Dojrzewała reżysersko w czasach, gdy t. psychologiczny, intymny, teatr myśli i emocji stawał się niemodny, bo przeciwny estetyce imperializmu reżyserskiego i eksperymentom inscenizacyjnym. Rzutowało to wówczas ujemnie na jej pozycję reżyserską w teatrze, ale mimo to zajmowała w nim miejsce czołowe.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994

Przedstawienia