Zofia Modrzewska / Hypatia

Zofia Modrzewska

Zofia Modrzewska (12.04.1888 Sucha - 3.12.1980 Skolimów k. Warszawy), aktorka, reżyserka, kierowniczka artystyczna i dyrektorka teatru. Była żoną Leona Schillera, a nast. Tadeusza Garczyńskiego, red. "Echa Warszawskiego". Podawany często (także w akcie zgonu) rok urodzenia 1898 nie wydaje się prawdziwy. Ukończyła gimn. w Stanisławowie. W sez. 1911/12 i 1912/13 występowała jako Regerówna w niewielkich rolach w T. im. Słowackiego w Krakowie, w tym zespole we Lwowie w maju 1913 grała Świteziankę ("Legion"); w sez. 1913/14 już pod nazwiskiem M. w T. Polskim w Poznaniu, m.in. w roli Joasa w "Sędziach". Pseudonimu używała do końca życia. W dniu 16 II 1914 poślubiła w Krakowie L. Schillera, w lipcu t.r. towarzyszyła mu w podróży do Włoch. Od października do grudnia 1915 lub dłużej, grała gościnnie w T. Małym w Warszawie m.in. Brandyskę ("Kościuszko pod Racławicami") i Annę ("Na dnie"). W 1916 wraz z mężem brała udział w wieczorze dawnej muz. i poezji (7 IV 1916 w Krakowie; powtarzany w Zakopanem, Nowym Sączu, Białej i Krakowie). Od jesieni 1916 studiowała w Wiedniu plastykę i kompozycję piast. w szkole baletowej Fabre'a; studia artyst. uzupełniała też, wg własnej relacji, w Berlinie, Paryżu i Pradze. W sez. 1917/18 zaangażowała się do T. Polskiego w Warszawie (pierwsza rola: Eliza w "Skąpcu" 29 I 1918). Wbrew zapowiedziom prasy nie była w zespole T. Polskiego w Łodzi w sez. 1918/19. W warsz. T. Polskim i Małym występowała do 1931, z przerwą w 1922-23; w sez. 1921/22 związała się z Tow. T. Stołecznych R. Ordyńskiego i grała w 1922 w t. Maska, w sez. 1922/23 występowała w t. Stańczyk i w Reducie. Była autorką opracowań plastyki ruchu do kilku przedstawień w których występowała. Ok. 1923 rozeszła się z Schillerem; w 1926 wyszła powtórnie za mąż. Jako aktorka T. Polskiego i Małego zagrała w ok. sześćdziesięciu premierach. W maju 1930 wraz z M. Przybyłko-Potocką i W. Siemaszkową występowała w Bielsku i Przemyślu, a w czerwcu 1931 z zespołem T. Polskiego w Krakowie. Od 1932 zrezygnowała z aktorstwa i zajęła się reżyserią. W roku akademickim 1932/33 wykładała recytację w PIST. Do wybuchu II wojny świat., nie wiązała się na stałe z żadnym zespołem; współpracowała m.in. z Redutą (debiut reżyserski "Sprawa Moniki", 27 II 1932), T. Kameralnym (1932), T. Ateneum (1934), T. Malickiej (1935) oraz poza Warszawą z teatrami Torunia (1932) i Krakowa (1933-34). Podczas okupacji niem. mieszkała pocz. w Warszawie a nast., po aresztowaniu męża, w Krakowie; wyjeżdżała m.in. do Lublina i Jordanowa. Po zakończeniu działań wojennych, w 1945-47 pracowała jako reżyser i wykładowca Szkoły Dram. w T. Polskim w Bydgoszczy, sporadycznie występowała na scenie (np. jako Lokatorka w "Moralności pani Dulskiej"). Współpracowała też jako reżyser z warsz. Objazdowym T. Problemy pod kier. M. Morozowicz-Szczepkowskiej. W sez. 1947/48 należała do zespołu T. Wojska Pol. w Łodzi, reżyserowała w T. Powszechnym. Wykładała też w PWST. W 1948 rozpoczęła współpracę z T. im. Osterwy w Lublinie (do grudnia 1949 pn. T. Miejski), gdzie w sez. 1948/49-1951/52 była głównym reżyserem (wg innych określeń od sez. 1949/50 kierownikiem artyst.). W pierwszej poł. 1952 kierowała T. Nowej Warszawy. Od jesieni 1952 do końca 1953 reżyserowała ponownie w Lublinie. W 1954 przeniosła się do T. im. Jaracza w Olsztynie, gdzie od maja t.r. była kier. artyst., a od czerwca 1955 do maja 1957 także dyrektorem. W 1958 wróciła do Lublina i przez dziesięć lat była etatowym reżyserem T. im. Osterwy; reżyserowała także gościnnie min. w T. Ludowym w Warszawie, w Rzeszowie, Bielsku-Białej, Kielcach, Olsztynie i Grudziądzu. W lub. T. im. Osterwy obchodziła 17 VI 1967 jubileusz pięćdziesięciu lat pracy (wystawiono w jej reż. "Kowala, pieniądze i gwiazdy"). Od 1 IX 1967 przeszła na emeryturę. Ostatnim przedstawieniem jakie oprac. była "Wierna rzeka" w jej adapt. (Lublin, 20 IV 1968). Była autorką sztuki "Błędne koło Krystyny" i współautorką "Studentki" wg Vicki Baum. Od 1970 mieszkała w Schronisku Artystów Weteranów Scen Pol. w Skolimowie.
Smukła, o ostrych, wyrazistych rysach i dużych, migdałowego kształtu oczach, miała "wdzięk przed którym każda krytyka kapituluje" (J. Lechoń). Recenzenci podkreślali inteligencję, wysoki poziom warsztatowy i finezję kolejnych jej ról, groteskowe zacięcie charakterystyczne, werwę, soczystość i szczerość granych przez nią postaci. Według L. Brodzińskiego interpretacje jej cechowały "smak, umiar, kultura dialogu, pozy, gestu, wniknięcie mądre i kulturalne w psychologię odtwarzanej postaci". Najczęściej grała postacie charakterystyczne w sztukach klasycznych i współcz., takie jak: Maria ("Wieczór Trzech Króli"), Harfiarka ("Wyzwolenie"), Lady Windermere ("Wachlarz lady Windermere"), Małgorzata Orme ("Lojalność"), Guinevre ("Gołębie serce"), Rena ("Lekkoduch"), Aurora ("Prawo pocałunku"), Emilia ("Otello"), Ada ("Lekkomyślna siostra"), Pani ("Koniec i początek"); do ważnych w jej dorobku należały także role oparte na tańcu i pantomimie, takie, jak: Argentyna ("Miłość i loteria"), Driada ("Wiele hałasu o nic"), Neryna ("Mieszczanin szlachcicem"), Laleczka ("Pudło z zabawkami"). W l. trzydziestych reżyserowała najczęściej sztuki współcz. o tematyce kobiecej; była nawet nazwana "specem" od feminizmu na scenie (m.in. "Sprawa Moniki", "Dziewczęta w mundurkach", "Walący się dom", "Typ A"). Tematykę tę podejmowała także w swojej działalności powojennej (m.in. sztuki Z. Nałkowskiej, G. Zapolskiej oraz "Profesja pani Warren", "Dom Bernardy Alba"), ale rozszerzyła znacznie swój repertuar i wśród ponad sześćdziesięciu przedstawień przez nią reżyserowanych, w większości kameralnych, z wyraźną przewagą sztuk pol. (Fredro, Rittner, Szaniawski, "Lato w Nohant" i "Niemcy") i światowej klasyki (Molier, Musset, komedie Szekspira, "Las" A. Ostrowskiego) były także: "Mindowe", "Balladyna", "Wesele" i "Cyd". Dbała o wysoki poziom lit. wystawianych tekstów. Zawsze pełna pasji twórczej, umiejąca pobudzić i wzbogacać wyobraźnię" (M. Górecka), interesowała się przede wszystkim pracą z aktorem oraz wydobyciem myśli i klimatu utworu. Z. Stefańska stwierdziła, że M. "nie zależało nigdy na szokowaniu nowatorstwem inscenizacji", "najważniejszym było przekazanie utworu takim, jakim napisał autor". "Umiała w jej tylko znany sposób wydobyć z aktora głęboko ukryte zalążki talentu czy też zwykłe zdolności sceniczne".

Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980, t.II, PWN, Warszawa 1994.
Zob. też. http://www.encyklopediateatru.pl/autorzy/4844/zofia-modrzewska

Przedstawienia